ساختار قدرت در ایل بختیاری

bakhtiyari20

به یقین بدانید که خدا بنده‏اش را هر چند چاره‏اندیشى‏اش نیرومند بود و جستجویش به نهایت و قوى در ترفند بیش از آنچه در ذکر حکیم براى او نگاشته مقرر نداشته ، و بنده ناتوان و اندک حیله را منع نفرماید که در پى آنچه او را مقرر است برآید ، و آن که این داند و کار بر وفق آن راند ، از همه مردم آسوده‏تر بود و سود بیشتر برد ، و آن که آن را واگذارد و بدان یقین نیارد دل مشغولى‏اش بسیار است و بیشتر از همه زیانبار ، و بسا نعمت خوار که به نعمت فریب خورد و سرانجام گرفتار گردد ، و بسا مبتلا که خدایش بیازماید تا بدو نعمتى عطا فرماید . پس اى سود خواهنده سپاس افزون کن و شتاب کمتر ، و بیش از آنچه تو را روزى است انتظار مبر [نهج البلاغه]

صفحه نخست

پیام رسان

پست الکترونیک

اوقات شرعی

لوگوی وبلاگ

دسته بندی موضوعی یادداشتها

تاریخ سازان ایل بختیاری ، تاریخ بختیاری ، افراد مشهور بختیاری ، ایل بختیاری ، ایل بختیاری ؛ ایل آریایی اصیل ، تاریخچه بختیاری ، چهره‌های تاریخی بختیاری ، چهره‌های مشهور سیاسی ، چهره‌های مشهور علمی بختیاری ، چهره‌های مشهور ورزشی ، چهره‌های هنری ، فعالان حقوق بشر ، قدرت در ایل بختیاری ، قلمرو بختیاری ، مراسم عروسی در قوم بختیاری ، هفت‏لنگ و چهارلنگ ،

آمار و اطلاعات

بازدید امروز :8
بازدید دیروز :6
کل بازدید :35818
تعداد کل یاداشته ها : 21
103/9/4
11:21 ص

مشخصات مدیروبلاگ

farshid[311]

خبر مایه

بایگانی وبلاگ

خرداد 93[16]

لوگوی دوستان

پیوند دوستان

عناوین یادداشتهای وبلاگ

تاریخ سازان تاریخ سازان تاریخ سازان ابوالفتحخان بختیاری عناوین یادداشتها[21]

ساختار قدرت در ایل بختیاری

farshid

ساختار قدرت در ایل بختیاری

واژه ایل در فرهنگ فارسی به معانی متفاوتی ذکر شده است که از آن جمله می‏توان معانی مردمان، قوم و جماعت¹⁴ و دوست، موافق و رام¹⁵ را نام برد. برخی از محققان در پژوهش‏های خود درباره ایل بختیاری، ایل را اصطلاحی ترکی ـ فارسی ذکر کرده‏اند که به تمامی اتحادیه بختیاری، اعم از چهارلنگ و هفت‏لنگ اطلاق می‏شده است. به نظر می‏رسد گستردگی معانی و مصادیق واژه ایل، باعث شده تا از این واژه در اشکال و معانی گاه بسیار گسترده و گاه محدود استفاده شود؛ به گونه‏ای که ایل را به معنای متابعت و رعیتی هم ذکر کرده‏اند که ریشه ترکی ـ مغولی دارد.¹⁶

اما به طور کلی، واژه ایل به گروه‏هایی از مردم یکجانشین و چادرنشین بختیاری اطلاق می‏شود که در بین ارتفاعات سر به فلک کشیده با دره‏های عمیق و دشت‏های کم‏ارتفاع بین اصفهان، فارس و خوزستان سکنی داشته و رسم ییلاق و قشلاق خود را به تناوب انجام می‏دهند.

وجود کوه‏ها و دره‏ها مانع از شکل‏گیری زندگی دسته‏جمعی بوده است. بنابراین گروه‏های کوچکی از افراد چادرنشین به دلیل عوارض طبیعی از یکدیگر جدا مانده و در یک جا مستقر شدند و به مرور زمان به سوی ایجاد تشکل و واحدی سیاسی، اجتماعی و پذیرش تقسیم‏بندی‏های آن قدم برداشتند و در این راه تا جایی پیش رفتند که به همه آنها، ایل یا اتحادیه (کنفدراسیون) بختیاری گفته شد که در رأس آن یک ایلخان قرار داشت. در این نظام ایلی، مهم‏ترین گروه‏ها را خانواده‏ها تشکیل می‏دادند و هم اینان بودند که نقش مهمی در اتحادیه و همبستگی طوایف و جنگ و ستیزهای محلی برعهده داشتند.¹⁷ سازمان ایل، از نوع سازمان پدرسالاری و پدرتباری مبتنی بر ملکداری و زمینداری برخی از افراد بود.

این گروه‏های کوچک در چند دهه آخر سده نوزدهم، هر یک در تمام یا قسمتی از قلمرو خود دارای رئیس یا خان بودند که در دو شاخه هفت‏لنگ و چهارلنگ متمرکز شده و به تدریج از اواسط سده نوزدهم به بعد، با تلاش خوانین بزرگ با عنوان ایلخان، قدم در راه ایجاد یک کنفدراسیون یا اتحادیه برداشتند که از آن زمان تا چند دهه آغاز سده بیستم نزدیک به سال‏های مقارن ایام سلطنت رضاشاه پهلوی ادامه یافت.¹⁸

این گروه‏ها و طوایف پراکنده در اثر مساعی و اقدامات محمدتقی خان کنورسی چهارلنگ و حسینقلی‏خان زراسوند هفت لنگ با هم متحد شده و تقریبا نوعی حکومت ملوک‏الطوایفی را که در رأس آن ایلخان یا خان بزرگ قرار داشت، پذیرا گشتند.¹⁹ در رأس این اتحادیه، ایلخان به عنوان نفر اول و ایل‏بیگ به عنوان نفر دوم قرار داشتند. این در حالی بود که ابتدا به جای کلمه «خان» از کلمه «آقا» یا «آ» در بین بختیاری‏ها استفاده می‏شد و به تدریج عنوان «خان» رواج یافت. بدین‏ترتیب افرادی با عنوان «خان» در رأس مجموعه طوایفی همچون چهارلنگ یا هفت‏لنگ قرار گرفتند.²⁰ آخرین قدم، ایجاد اتحاد بین دو شاخه هفت‏لنگ و چهارلنگ بود که ابتدا توسط محمدتقی‏خان و سپس توسط حسینقلی‏خان برداشته شد. حکومت مرکزی نیز از اواسط سده نوزدهم به بعد از سال 1861م و اوایل سده سیزدهم قمری با اعطای القاب ایلخانی و ایل‏بیگی، به این روند حالت رسمی و قانونی بخشید و بر آن صحه گذاشت.²¹

در دوره قدرت حسینقلی‏خان، علاوه بر مقام ایلخانی و ایل‏بیگی، مقام سومی نیز در نظر گرفته شد که آن، مقام حاکم چهارمحال بود و از آن پس، علاوه بر مقام ایلخانی و ایل‏بیگی، مقام حاکم چهارمحال نیز وجود داشت. این روند تا هنگام قتل حسینقلی‏خان ادامه یافت؛ ولی پس از مرگ وی، بازماندگانش بر سر تصاحب قدرت به رقابت پرداختند و با عقد قرارداد 1894م/ 1312ق، تصدی مقامات مورد بحث در انحصار خاندان ایلخانی و حاجی ایلخانی قرار گرفت.

در درون این اتحادیه، یک ارتباط زنجیره‏ای بین ایلخانی و خوانین بزرگ‏تر و کوچک‏تر و کلانتران و کدخدایان وجود داشت. این ارتباط ایلخان را قادر می‏ساخت که فرامین خود را به مرحله اجرا درآورد. بنابراین، به تدریج نوعی دیوان‏سالاری ابتدایی به وجود آمد که در آن تعدادی مستوفی و منشی به امور مربوط به ایلخانی رسیدگی می‏کردند.²²

البته در کنار این زنجیره ارتباطی پسران، برادران و عموها به عنوان عامل اجرایی ایلخان را در انجام امور یاری داده و از وی اطاعت می‏کردند. اما چون این افراد از خاندان ایلخان برخاسته بودند، در بعضی موارد علیه او مخالفت‏هایی نیز می‏کردند تا شاید بتوانند مقام و جایگاه وی را به دست آورند.²³ به هر روی، ایلخان یا رئیس اتحادیه به ندرت از پشتیبانی همه طوایف برخوردار بود و برخی از خوانین یا رؤسای طوایف سعی می‏کردند در مواقع مختلف به ویژه هنگام جمع‏آوری مالیات موانعی بر سر راه او ایجاد کنند.²⁴ مقام ایلخانی ممکن بود پس از مرگش، به جای پسر بلافصل او، به برادر، عمو یا دیگری برسد.²⁵

درباره ساختار سیاسی اجتماعی و تقسیمات فرعی مربوط به آن در ایل بختیاری، ضمن وجود اشتراک کلی در دیدگاه‏های محققان و نویسندگان داخلی و خارجی، اختلافاتی نیز وجود دارد. ولی به طور کلی با نگاهی به مطالب ذکر شده در منابع، بیشتر آنها ساختار سیاسی و اجتماعی ایل بختیاری را چنین ذکر کرده‏اند:

ایلخان ایل بختیاری

خان شاخه هفت‏لنگ‏ها: شامل (هفت طایفه) و چهارلنگ شامل (چهار طایفه)

کلانتر طایفه دورکی: حاصل اختلاط چند تیره

کدخدا تیره زراسوند: حاصل اختلاط چند تش

ریش سفید تش اولاد تشمال: مرکب از سه تا دوازده چادر

خانواده : شامل زن و شوهر و فرزندان و اقوام نزدیک

از واحدی به نام کربو که بزرگ‏تر از خانواده هست نیز نام برده شده است.²⁶

قدرت خان در ایل به طور عمده از دو جا سرچشمه می‏گرفت: اول، طوایف و عشایری که خان بر آنها سروری داشت. دوم، مقدار اراضی و زمین‏هایی که جزو املاک وی بود.²⁷ علاوه بر این، دستمایه یک خان برای پیشرفت، هویت خانوادگی او نیز بود؛ به طوری که بیشتر خوانینی که مادرانشان عنوان بی‏بی داشتند از پشتیبانی خانواده، تیره و سایر قدرت‏های محلی برخوردار بودند.²⁸ هرچه میزان تجربه، لیاقت و کفایت خان زیادتر و پشتیبانی طایفه و قبیله از او بیشتر بود، جایگاهش نیز والاتر و موقعیت او مستحکم‏تر می‏شد.

قدرت خوانین در ارتباط با دولت مرکزی در وضعیت ویژه‏ای قرار داشت؛ زیرا از یک سو هرگاه دولت مرکزی ضعیف بود و قدرت کنترل و نظارت نداشت، خوانین فرصت بیشتری داشتند تا حیطه قدرت و نفوذ خود را گسترش دهند و از سوی دیگر، میزان پشتیبانی و تأیید دولت مرکزی، به ویژه یک دولت مرکزی قوی از هر یک از خوانین، در تثبیت و اعمال قدرت آنها تأثیر می‏گذاشت. اگر دولت مرکزی از خانی پشتیبانی می‏کرد، او توانایی بیشتری برای اعمال قدرت و نفوذ پیدا می‏کرد. البته اگر میزان پیشکشی تقدیمی و اطاعت خان از دولت مرکزی بیشتر بود، پشتیبانی دولت مرکزی نیز افزایش می‏یافت.²⁹ گاهی اوقات نیز دولت مرکزی، خان حاکم را عزل و مقام او را به خان دیگر یا رقیب او واگذار می‏کرد.³⁰

خوانین برای بقا و استحکام قدرت و ازدیاد ثروت خود، غیر از پشتیبانی طوایف محدوده قلمروشان، به حمایت طوایف خارج از قلمرو بختیاری نیز احتیاج داشتند و برای کسب چنین حمایتی به وصلت و ایجاد پیوندهای سببی با طوایف همجوار خود می‏پرداختند. این امر، اهرم قدرتی برای خان بختیاری به شمار می‏رفت. پس از مشروطیت و فتح تهران خوانین تلاش کردند که به تدریج این‏گونه ازدواج‏ها را در سطح خانواده‏های متعدد در ایران گسترش دهند.³¹

بعضی طوایف ممکن بود به عللی پشتیبانی خود را از خان سلب کرده و حتی به اردوگاه خان رقیب وی بپیوندند و یا با خان دیگری اعلام همبستگی کنند.³² دلیل این اقدام این بود که خوانین برای پیشبرد اهداف خود به حمایت گروه‏ها، طوایف و اشخاص متکی بودند و هرچند قدرت خوانین، استبدادی و نامحدود به نظر می‏آمد، اما همین احتیاج به جلب و حفظ وفاداری و پشتیبانی طوایف و عشایر باعث ایجاد محدودیت در میزان تعدی، زورگویی و اخاذی خوانین می‏شد.³³

خوانین به طور عمده در بین افراد طایف و ایل وظایف اجرایی را بر عهده داشتند. محدوده اختیارات و وظایفی که برای یک خان به ویژه در مقام ایلخانی ذکر شده، عبارتند از:

1. جمع‏آوری مالیات

2. رفع اختلاف و مشکلات محلی در ارتباط با زمین، مراتع و ...

3. ایجاد هماهنگی در کوچ

4. واگذاری چراگاه‏ها و تعیین محدوده استفاده از مراتع

5. جلوگیری از شیوع و گسترش اختلافات داخلی و پرهیز از آن

6. جلوگیری از تجاوز به مراتع دیگر

7. کاهش تنش و درگیری با اجتماعات ایلی دیگر

8. جمع‏آوری نیروی نظامی و دفاع از محدوده قلمرو خود یا فراهم کردن نیروی نظامی برای مقاصد تعیین شده از سوی دولت مرکزی

9. مجازات مجرمان و متخلفان

علاوه بر اختیارات فوق، انتصاب کلانتر و کدخدا، تشویق طوایف با واگذاری مراتع و پس گرفتن آن به عنوان مجازات، صدور اجازه برای خرید و فروش اراضی، از جمله اختیارات خان ذکر شده است.³⁴ وظایف خان را در غیاب او ممکن بود همسرش که عنوان بی‏بی داشت، انجام دهد.

93/3/9::: 11:8 ص

اولین دیدگاه را شما بگذارید

قدرت در ایل بختیاری ،

ایل بختیاری